Przemoc domowa i jej rodzaje

W swojej praktyce psychoterapeutycznej bardzo często spotykam się z problemem przemocy domowej. Pod wpływem ujawniania tego faktu przez osoby znane, np. celebrytów, coraz częściej dyskutuje się na ten temat w mediach. Pozytywnie oceniam zjawisko podkreślania w ostatnim czasie, że jest to problem dotyczący w przeważającej części kobiet. Na podstawie danych zamieszczonych na stronie internetowej Niebieskiej Linii można przeczytać, że: „Według Rady Europy szczególnie kobiety narażone są na przemoc w formie ukrytej, która nie jest zgłaszana na policję”. Według szacunków Rady Europy około 20-25% Europejek przynajmniej raz w dorosłym życiu doświadcza aktu przemocy fizycznej, a 12-15% znajduje się w związku, w którym dochodzi do przemocy domowej. Natomiast ponad 10% pada ofiarą przemocy seksualnej. W Polsce oficjalnie odnotowuje się jedynie około 8% przestępstw na tle seksualnym. Pozostałe 90% to „ciemna liczba”.

Z badań przeprowadzonych przez prof. Beatę Gruszczyńską (2004) wynika, że przemocy (fizycznej i seksualnej) rocznie doświadcza w Polsce 800 tys. kobiet, zaś 150 ginie w wyniku tzw. nieporozumień domowych. Policyjny raport statystyczny za 2012 rok zawiera informacje, że przy zdecydowanym spadku liczby ujawnionych przestępstw w najpoważniejszych kategoriach przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu oraz przestępstw przeciwko mieniu jest tylko jedna kategoria, w której odnotowano wzrost: przestępstwo zgwałcenia (1.786 postępowań o zgwałcenie w 2012 roku). Według policyjnych statystyk opartych o procedurę Niebieskiej Karty od 2006 r. rośnie odsetek dorosłych kobiet, ofiar przemocy w rodzinie. W 2011 roku było to 70.730 kobiet, co stanowiło ponad 62% osób pokrzywdzonych przemocą w rodzinie.

Przemoc w rodzinie

Fakt odnotowania w Polsce wzrostu zjawiska przemocy domowej rozumiem w aspekcie zmian dokonanych w ostatnim czasie w procedurach Niebieskiej Karty. Teraz jest ona bardziej skuteczna i łatwiej jest udokumentować zaistniałą przemoc. Według ogólnie przyjętej definicji przemoc w rodzinie to: zamierzone, wykorzystujące przewagę sił działanie przeciw członkowi rodziny, naruszające prawa i dobra osobiste, powodujące cierpienie i szkody. W relacji jedna ze stron ma przewagę nad drugą. Ofiara jest zazwyczaj słabsza, a sprawca silniejszy. Zgodnie z art. 207§ 1 kodeksu karnego, przemoc w rodzinie jest przestępstwem.

W praktyce oznacza to, że o przemocy możemy mówić wtedy gdy pojawia się nierówność w relacji, wykorzystanie przewagi sił w celu podporządkowania partnera, niezależnie od jego dobra i samopoczucia. Siłę partner może okazywać używając przemocy fizycznej. Może to być bicie (pozostawiające ślady lub nie), szturchanie, szczypanie, przypalanie np. papierosem, plucie. Bicie przez większość osób jest jednoznacznie kojarzone z przemocą, jednak plucie i popychanie, mocne bolesne ściskanie oraz szarpanie jest często umniejszane przez kobiety, mimo że skutki takich zachowań są podobne. Budzą w osobie, która ich doświadcza strach i w negatywny sposób wpływają na jej obraz siebie. Ponadto osoba doświadczająca wymienionych zachowań przemocowych, w obawie przed ich powtórzeniem, stara się podporządkować partnerowi.

Inne rodzaje przemocy

Są jeszcze trudniejsze rodzaje do nazwania. W przemocy psychicznej trudność  ta wiąże się między innymi z ciężko dostrzegalną granicą kiedy przyjaciel zamienia się w oprawcę. Szczególnie wtedy, gdy przemoc jest stosowana pod przykrywką troski, opieki, i  występuje jako powolny proces zmiany relacji. Może przejawiać się ona na wiele sposobów np.: zakłócania odpoczynku nocnego, puszczania głośno muzyki, budzenia pod różnym pozorem w nocy. Innymi przykładami przemocy psychicznej są: ograniczanie przestrzeni do użytku przez daną osobę we wspólnych pomieszczeniach, kontrolowanie wyjść poprzez wymaganie podawania dokładnych godzin wyjścia i przyjścia (np. zapisywanie ich w specjalnym zeszycie), zniechęcanie innych do odwiedzania wspólnego domu, czy zamykanie osoby w domu.

Często spotykanym przykładem przemocy psychicznej jest krzyczenie, awanturowanie się, używanie wulgaryzmów i wyzwisk, ośmieszanie w obecności innych, wyrzucanie z domu. Rzadziej kojarzonym sposobem na psychiczne pognębienie partnera jest uporczywa i długotrwała krytyka w różnych aspektach jego ról życiowych. Krytykowanie kobiety jako matki, partnerki, kochanki, negatywne ocenianie jej osiągnięć zawodowych. Wszystko to sprawia, że traci ona stopniowo pewność siebie i staje się bardziej zależna od partnera. Może próbować podporządkować się partnerowi, aby uzyskać jego zadowolenie, jednak takie zachowanie skutkuje tylko nasileniem kontroli i poczuciem chaosu emocjonalnego. Innym bardzo częstym przejawem tego rodzaju przemocy jest nastawianie dziecka przeciwko drugiemu rodzicowi. Albo nasilone zakładanie spraw sądowych w kontekście gróźb o odebranie dziecka lub pozbawienia praw rodzicielskich z powodu zaniedbania ze strony np. matki.

Przemoc ekonomiczna

Jest popularnym rodzajem przemocy w naszym kraju, według moich obserwacji niewiele się jednak o niej mówi. Sprzyjają jej różnice w zarobkach między kobietami i mężczyznami, patriarchalny model rodziny. Może to też być naturalna zależność kobiety od swojego partnera w okresie porodu i wychowywania dzieci. Ten rodzaj przemocy przejawia się między innymi w różnych działaniach. Jak na przykład całkowite kontrolowanie finansów domowych, poprzez: wyznaczanie bardzo małych sum na utrzymanie lub rozporządzanie pensją partnerki, bez ujawniania własnych dochodów. Innym objawem przemocy ekonomicznej jest zmuszanie partnera do drobiazgowych rozliczeń i przekazywania paragonów. Albo brak łożenia na dom czy potrzeby związane z dziećmi lub łożenie w bardzo ograniczony niewystarczający sposób.

Przemoc seksualna

To wciąż tabu w naszym kraju. Jeśli się o niej mówi, to  najczęściej w kontekście gwałtu. Często przybiera ona formę przymusu nie wprost. Kobiety mówią o wyrażaniu zgody na współżycie w obawie przed dotkliwymi konsekwencjami. Na przykład: pobiciem, awanturą z wyzwiskami, wyrzuceniem z domu, podejmowaniem współżycia bez zgody partnerki w czasie snu. Przemoc jest często trudna do rozpoznania przez osoby jej doświadczające. Wynika to z mechanizmów obronnych. Z jednej strony pomagajych przetrwać trudną sytuację, a z drugiej wywołujących umniejszanie dostrzeganych faktów. Wynikiem tych mechanizmów jest tłumaczenie osoby, która taką przemoc stosuje chorobą, stresem, zdenerwowaniem. Dlatego jeśli w związku niepokoją pewne zachowania partnera, pojawia się chaos uczuciowy i emocjonalny, warto uważnie słuchać osób z bliskiego otoczenia. Mogą one mieć jaśniejszy ogląd sytuacji, a także skorzystać z pomocy psychologicznej mogącej pomóc w jasnym rozpoznaniu, nazwaniu i wyjściu z sytuacji przemocy.